Sivas'ın Resmi kitabından Valilik Binası.
Surp Asdvadzadzin Kilisesi bu binanın hemen karşısındaydı.

‘Hrant Dink Vakfı Kütüphanesi’nden’ bölümümüzde ilk olarak Sivas’la ilgili kitapları tanıtıyor olmamız tesadüf değil. Ermeni kültüründe ve tarihinde önemli bir yeri olan Sivas, aynı zamanda dünyada ve Türkiye’de yaşayan Ermenilerin pek çoğunun da memleketi. Sivas’ın yüzölçümü oldukça geniş ve bugün Sivas ilini oluşturan geniş alan, kültürel ve mekânsal bir renklilik ve çoğulluk barındırıyor. Gemerekliler, Gürünlüler, Hafikliler, Zaralılar, Divriğililer, Pırkınikliler ve tabii Sivas’ın merkezinden olanlar. Hrant Dink Vakfı Kütüphanesi’nde yer alan Sivas’la ilgili kitap koleksiyonunun eksiksiz olduğunu iddia edemeyiz ama burada sözü geçen kitapların yan yana gelmiş olmasının, kütüphane kullanıcılarına geniş bir araştırma zemini sağlayacağını umuyoruz.

"Ermeniler Sivas’ta çok eskilerden bu yana yaşadı ve komşu halklarla her zaman yakın ilişki içerisinde oldu." Bu bilgiyi Richard Hovannisian’ın derlediği konferans tebliğleri Sebastia/Sivas and Lesser Armenia adlı kitabın arka kapağında okuyoruz (Mazda, 2004). Aras Yayıncılık, bu tebliğler serisini Türkçeye çevirmeye başladı. Muş ve Bitlis tebliğleri de yayınlandı ve kütüphanemizdeki yerini aldı.

Gürün Tarihi kitabından bir sayfa. Gürünlü Ermeni yazarlar ve önde gelenlerin fotoğraflarıyla.

Zaralı yazarlardan

Bu ay konumuzun Sivas kitapları olmasının bir başka nedeni de Zara’daki Ermeni mezarlığının yenilenmesi ve tekrar kutsanması. İstanbul’da yaşayan bir grup Zaralı Ermeni, bu vesileyle Zara’ya mezarlığın açılış törenine gitti. Ermeniler Zara’da artık yaşamasa da Zaralı Ermeniler arasından yazarlar çıkmaya devam ediyor: Zara’lı Terzi Vartanuş’un Anıları adlı kitabı, Vartanuş’un oğlu Avedis Olgun kaleme almış (kendi yayını, 2016). Bir başka Zaralı yazar ise Krikor Ceyhan. 1926’da Zara’da doğan Ceyhan, 1999’da Almanya’da vefat etti. Kütüphanemizde üç eseri var: Kapıyı Kimler Çalıyor (Belge Yayınları, 1999), Atını Nalladı Felek Düştü Peşimize (Aras Yayınları, 2. baskı, 2000) ve Seferberlik Türküleriyle Büyüdüm (Aras Yayınları, 3. baskı, 2008). Ağavni Norşen’in hikâyesini ve Sivas’ın Suşehri ilçesi Pürk köyünü anlatan ve Hraç Norşen tarafından kaleme alınan Çileli Ağavni (Aras Yayınları, 2. baskı, 2011).

Kilikya Ermenileri Katolikosluğu tarafından yeniden yayımlanmaya başlayan 'Huşamadyan’lar (hatıra kitapları) serisinin yedinci kitabı, Batmakirk Gürini (Gürün Tarihi Kitabı) 2014’te basıldı. İlk baskısı 1974’te Beyrut’ta, Bedros Minasyan tarafından hazırlanan bu kitabı bulmak artık imkânsız. Söz Gürün’den açılmışken, Gürün’de doğan, sonra Halep yetimhanelerinde büyüyen ve diaspora Ermeni edebiyatının en önemli isimlerinden Antranik Dzarugyan’ı da anmak lazım. Dzarugyan’ın Tught Ar Yerevan (Yerevan’a Mektup) eseri bir diasporalının Ermenistan ile ilişkisini anlatıyor (Hayrenik Yayınları, 1954).

Merkezden hikâyeler

Sivas Merkez’e dönecek olursak, Serpil Sönmez Yılmaz’ın araştırması, Osmanlı Klasik Çağında Sivas kitabıyla karşılaşıyoruz (Kitabevi, 2012). Çalışmanın büyük bölümünde 15. ve 16. yüzyıllarda Sivas nüfusunun Hıristiyan yapısından ve devletle ilişkilerinden bahsediliyor. 17. yüzyıla gelince, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Bitlis ve Halkı çalışmasında Wilhelm Köhler’in Sivas’tan bahsettiğini görüyoruz. Zira Çelebi, Kafkaslara doğru beş yıllık seyahatine Sivas’ı anlatarak başlar (Çeviri: Haydar Işık, Alan Yayınları, 1989). Arsen Yarman’ın derlediği Sivas 1877 kitabının ana metni, Rahip Boğos Natanyan’ın 1877’de kaleme aldığı Patrikhane raporudur. Kitapta ayrıca Karekin Sırvantsdyants’ın 1879’da yazdığı 'Toros Ahpar' seyahatnamesinin Sivas’la ilgili bölümü de yer alıyor (Birzamanlar Yayıncılık, 2008). Sivas’ı 19. yüzyıldan itibaren fotoğraflarla yansıtan ve Ahmet Turan Alkanın yayıma hazırladığı Sivas’ın Resmi: En Eski Fotoğraflarıyla Bir Şehrin Hikâyesi başlıklı albüm-kitap (Işık Yayınları, 2012).

Osmanlı Klasik Çağında Sivas, Serpil Sönmez Yılmaz (Kitabevi, 2011)

Son olarak, iki Sivaslı din adamından bahsedelim. Arman Çuhacıyan tarafından kaleme alınan Aziz Vlas: Uluslararası Üne Sahip Sivaslı adlı kitapta belki de dünyanın en meşhur Sivaslısından bahsediyor. Amerika’dan Rusya’ya geniş bir coğrafyada kutsanan, M.S. 3.-4. yüzyıllarda yaşayan, Ermenilerin Surp Parseğ’i olan, Sebasteli Vlas’ın hikâyesi (Aras Yayınları, 2004). Bir başka Sivaslı da Mıhitar Sebastatsi. Bu Sivaslının Venedik’de 1717’de kurduğu Katolik Ermeni Mıhitarist tarikatının bastığı birçok kitabı Hrant Dink Vakfı Kütüphanesi raflarında bulabilirsiniz. Bunlar arasında en eskisi, 1843 Venedik basımı, klasik Ermenice ile yazılmış Homeros’un Odysseia’sıdır.