1963 yılında Manila’da doğdu. Bir yaşındayken babasını kaybetti, on yaşındayken ailesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri’ne taşındı. Princeton Üniversitesi’nde moleküler biyoloji ve tiyatro alanlarında lisans, İngiliz Dili alanında yüksek lisans derecesi aldı. 1986’da, diktatör Ferdinand Marcos’un devrilmesinin ardından Filipinler’e döndü ve Diliman Üniversitesi’nde politik tiyatro alanında çalışmalar yaptı.
1987’de devlet televizyonunda gazeteciliğe başladı; kısa bir süre sonra, bağımsız bir yapım şirketinin kuruluşunda yer aldı. 18 yıl boyunca, CNN için araştırmacı muhabir olarak çalıştı ve özellikle Güneydoğu Asya’daki terör olaylarıyla ilgili haberler hazırladı. Manila ve Jakarta’da CNN haber bürosu şefi olarak çalıştı. Filipinler’in önde gelen gazetecilerinden biri olarak dezenformasyona, yalan haberlere ve özgür basını susturmaya çalışanlara karşı verdiği mücadeleyle, ülke dışında da tanındı.
2012’de, üç kadın gazeteciyle birlikte, ülkenin yalnızca dijital mecrada yayın yapan en büyük haber sitesi olan, bünyesinde yaklaşık 100 gazetecinin çalıştığı Rappler’ı kurdu. 2015’te, cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası sırasında söyleşi yaptığı Rodrigo Duterte’ye, 1980’lerde, Davao şehrinin belediye başkanıyken üç kişiyi öldürdüğünü itiraf ettirdi. Rappler’daki çalışma arkadaşlarıyla, Duterte’nin ‘uyuşturucuya karşı mücadele’sindeki yargısız infazları ve insan hakları ihlallerini ortaya çıkardı; 2016’da cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından faaliyete geçen ‘trol ordusu’nu araştırırken iktidarın baskılarıyla karşılaştı.
Vergi kaçırma, medyada yabancı mülkiyet kurallarını ihlal etmek gibi iddialarla, hakkında 10 kez tutuklama kararı çıkarıldı ve hapis istemiyle yargılandı. İlk sekiz tutuklamadan kefaletle serbest bırakıldı. 2019 yılının Şubat ayında ‘siber iftira’ suçundan tutuklanması, uluslararası kamuoyunca siyasi bir karar olarak değerlendirildi. Son olarak, geçen Ağustos ayında, Duterte hakkında yaptığı haberler nedeniyle açılan dava mahkeme tarafından reddedildi. Hakkındaki çeşitli davalar hâlen devim ediyor. Ülkenin önde gelen gazetecilerinden biri olarak, dezenformasyona, yalan haberlere ve bağımsız medyanın susturulması çabalarına karşı verdiği mücadele de uluslararası alanda ses getirdi.
El Kaide’nin Güneydoğu Asya’daki terör faaliyetlerinin konu alan iki kitap yazdı. Princeton ve Filipin üniversitelerinde Güneydoğu Asya’da siyaset ve medya, radyo-televizyon yayıncılığı dersleri verdi. 2018’de Time dergisinin Yılın İnsanı seçtiği, sahte haberlere karşı mücadele eden gazeteciler arasında yer aldı. Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü tarafından kurulan Bilgi ve Demokrasi Komisyonu’nun önde gelen isimlerinden biri oldu. Pek çok uluslararası ödül aldı.
Zorlu siyasi koşullar ve yüksek kişisel riskler altında yılmadan basın özgürlüğünü savunuyor, hazırladığı haberler nedeniyle birçok tehdit almasına rağmen iktidarın hukuk dışı uygulamalarını ve uyuşturucuya karşı mücadelede yapılan hak ihlallerini ısrarla gündeme getiriyor. Gerçek bir ‘araştırmacı gazeteci’ olarak çalışmalarını titizlikle sürdürüyor.
Rappler’deki çalışmalarımız nedeniyle bizi bu ödüle layık gördüğünüz için Hrant Dink Vakfı’na ve jüriye çok teşekkür ederiz. Özellikle de kuruluşumuzun ve burada, Filipinler’de demokrasinin ayakta kalmaya çalıştığı böylesine önemli bir dönemde.
Son beş yıldır mücadele verdiğimiz iki alanla ilgili bir hayli yazıp çizdik: Bunlardan birisi, on binlerce kişinin ölümüne yol açan acımasız bir uyuşturucu savaşı; diğeri ise sosyal medyada nefreti körüklemeye ve ifade özgürlüğünü bastırmaya yönelik katlanarak artan yalanlar.
Filipinler hükümetinden ve Facebook’tan kaynaklanan cezasızlıkla mücadele ediyoruz. Bunların her ikisi de şiddeti, korkuyu ve demokrasimizi zehirleyen yalanları besliyor.
Sosyal medyada dolaşan yalanlar, hükümetin hakkımızda açtığı çok sayıda davanın da temelini oluşturuyor.
Ocak 2018’de, hükümet, kuruluşumuzun yabancılara ait olduğu iddiası (ki değil), vergi kaçırdığımız iddiası (bizi vergi kaçakçılığı ile suçlamalarından altı ay önce, vergi kurumu bize en yüksek kurumlar vergisini ödeyen kuruluş ödülünü vermişti) ve başka gülünç suçlamalarla Rappler’i kapatmaya çalıştı. Hakkımda çıkan tutuklama kararları nedeniyle iki yıldan kısa bir süre içerisinde 10 kez kefalet ödemek durumunda kaldım. Yani serbest kalabilmek ve çalışmaya devam edebilmek için sürekli mücadele etmem gerekiyor. Halen seyahat etmem engelleniyor, yani temel haklarım için mücadele ediyorum.
Durumun endişe verici bir başka boyutu da şu: Bu nefret ve şiddet, sosyal medyadaki, Amerikan sosyal medya şirketlerindeki bilgi operasyonları daha da arttı. Bizimki ve sizinki gibi hükümetler, 80’in üzerinde ülkenin yönetimleri, bizi manipüle etmek, demokrasinin kazanımlarını geriye çevirmek ve gazetecilere saldırmak için sosyal medyada ucuz ordular kullanıyorlar.
Dünyanın her yerinde bildiğimiz bir şey var: Sosyal medyada olanlar sosyal medyada kalmıyor.
Çevrimiçi şiddet gerçek hayatta da şiddet getiriyor.
2016’dan bu yana, burada, tam altı yıldır, her yıl dünyada toplumu İnternette ve sosyal medyada en fazla vakit geçiren ülke olan Filipinler’de yaşananların, bizim distopik bugünümüzün dünya çapında demokrasilerin geleceği olduğunu söyleyerek insanları defalarca uyarırken kendimi hem Sisifos hem Kasandra gibi hissettim. Amerikalı biyolog EO Wilson bunu en güzel biçimde ifade etmiş: yontma taş döneminin duygularıyla karşı karşıyayız, yani duygusal olarak manipüle ediliyoruz ve karşımızda Orta Çağ kurumları ve tanrı gibi bir teknoloji var.
Epey karlı mikro hedeflemesi ile, sosyal medya, bu iş modeli, insan davranışını değiştirmeyi amaçlayan bir sistem haline geldi. Biz kullanıcılar ise, üzerinde gerçek zamanlı olarak deney yapılan Pavlov’un köpekleriyiz…Korkunç sonuçlar getiren bir deneyin denekleri. Facebook dünyanın en büyük haber ajansı; ancak çalışmalar gösteriyor ki öfke ve nefretle örülmüş yalanlar sıkıcı gerçeklerden çok daha hızlı yayılıyor ve daha fazla yol kat edebiliyor.
Size olguları sunan sosyal medya platformlarıysa hem olgulara hem de gazetecilere karşı önyargılı. Tasarımları gereği, bizleri bölüyor ve radikalleştiriyorlar. Bu salt bir ifade özgürlüğü meselesi değil. Bu, bizim, sosyal medya kullanıcılarının hatası değil. Bizim hatamız değil. Bu platformlar, yalnızca insanlığın mevcut durumunu yansıtmıyor. Hepimizi olabileceğimiz en kötü halimize dönüştürüyor… Şiddet ve korkudan beslenen fevri davranışları ortaya çıkarıyor, belirsizliği öne çıkarıyor ve benim ülkemin lideri gibi otokratların ve faşizmin yükselişine önayak oluyorlar.
Bunu şöyle de düşünebilirsiniz:
Olgular olmadan hakikatten söz edilemez. Hakikat olmadan güvenden söz edemeyiz. Güven yoksa hepimizin paylaştığı bir gerçeklik algısından söz edemeyiz ve dünyamızın varoluşsal sorunlarıyla baş etmek imkansız hale gelir: iklim, koronavirüs, teknoloji firmalarının bir zamanlar gazetecilerin üstlendiği eşik bekçiliği görevini devralmasının ardından bilgi ekosistemimizde patlayan atom bombası. Teknoloji şirketleri kamusal alanın sorumluluğunu kendi üzerlerinden attılar, bilginin bir kamu malı olduğunu idrak edemediler.
Kadınlar, beyaz olmayan insanlar, LGBTQ, halihazırda ötekileştirilmiş kesimler, Uluslararası Gazetecilik Merkezi’nden (ICFJ) Julie Posetti’nin başyazarı olduğu ve geçtiğimiz Mayıs ayında yayınlanan ‘‘Chilling’’ başlıklı UNESCO raporunda da göreceğiniz gibi daha da savunmasız hale geldiler. Julie, bana yönelik saldırılar başladığında bu saldırılara karşı sesimi yükseltmem konusunda beni ikna etmişti. Çünkü gazetecilerin ellerinde kendilerini savunmak için kullanabilecekleri tek araç bu. Işık tutmak.
Büyük acılar yaşanan beş yılın sonunda, gelecek için üç çağrıda bulunmak istiyorum:
Tıpkı benim hükümetim gibi, iktidarlarını perçinlemek için yakıp yıkma taktiği kullanan ve insan doğasının en kötü yönlerine seslenen hükümetlerde çalışan kadınlara ve erkeklere: Demokrasideki aşınmayı durduracak ve hukukun üstünlüğünü koruyacak güce sahipsiniz. Suskunluğunuz, rıza gösterdiğiniz anlamına gelir. Hırslarınızın veya korkularınızın gelecek nesillerin değerlerini sakat bırakmasına izin vermeyin.
Teknoloji şirketlerine ve sosyal medya platformlarına. İş modeliniz toplumları böldü ve demokrasileri zayıflattı. Kişiselleştirme, benim gerçekliğimin sizin gerçekliğinizden farklı olduğunu ifade eder… Fakat tüm bu farklı gerçekliklerin kamusal alanda yan yana var olması gerekir. Bizleri artık olgular üzerinde bile hemfikir olamayacak derecede parçalayamazsınız. Neden yalanların yayılmasına izin veresiniz? Evet, bu büyük bir sorumluluk ama bir ifade özgürlüğü meselesi değil. Bu, bir zamanlar gazetecilerin üstlenmiş olduğu bir eşik bekçiliği rolü. Geçmişte de defalarca gördüğümüz gibi, bu yalnızca durumu kötüleştiriyor. Siz de iş hayatında, bizim küçücük şirketimizin kamusal alanı korumak ve demokrasinin ayakta kalmasını sağlamak için almak zorunda kaldığı zor kararları almayı bir düşünün.
Hala mücadele etmeye devam eden gazetecilere ve aktivistlere: yolumuzdan şaşmamamız gerekiyor. İnsanlar bazen naif veya aptal olduğunuzu söyleyebilir. Bizim için de öyle diyorlar. Ama değiliz. İçinde bulunduğumuz dönem bunu gerektiriyor. Umut olmadan ilerleyecek enerjimiz kalmaz. Uzun vadeli düşünmemiz, birlikte çalışmamız ve yalnız olmadığımızı bilmemiz gerekiyor. Bu mücadele, küresel bir mücadele.
Bu ödül, Hrant Dink ödülü, ağır bir ödül, müthiş bir kokusu var ve muhteşem güzellikte. Bu ağır ahşabın üzerindeki çatlak, bizlere, toplumlarımızdaki fay hatlarının gücünü hükümetlerden alan sosyal medya saldırılarıyla, bilgi operasyonlarıyla nasıl da yarıldığını gösteriyor. Bir de onu bir arada tutan bu köprü var – işte bu gazetecilerin görevi. Bu görevin değiştiğini düşünmüyorum. Bu ödül için ve zor dönemlerde bile ışık tutmaya devam ettiğiniz için çok teşekkürler.
Rappler olarak tüm mesajlarımızı iki 2 hashtag [etiket] ile bitiriyoruz:
Cesaret dilemek için #HoldTheLine [#HattanAyrılma/MücadeledenAyrılma], veda ederken de #CourageON [#CesaretleYolaDevam] diyoruz.
Teşekkür ederim.