«Խոսում են Անկարայի հայերը» Հրանտ Դինք հիմնարկի՝ 2011 թ. մեկնարկած բանավոր պատմության ծրագրի «Լռության ձայնը» շարքի երրորդ հատորն է: Գրքում 40 հարցազրույցից ներառված են 10-ը, որոնք արվել են Ստամբուլում, Անկարայում, Ֆրանսիայում և Ավստրիայում ապրող անկարացի հայերի հետ:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախաշեմին Անկարայի սանջակում 28858 հոգանոց հայկական համայնք կար, որի շուրջ կեսը բնակվում էր նահանգի կենտրոնական Անկարա քաղաքում։ Անկարայի հայ համայնքի առանձնահատկությունը կաթոլիկ եկեղեցու հետևորդների մեծ թիվն էր։ 1914 թվականի մարդահամարի համաձայն՝ քաղաքում բնակվող 11246 հոգանոց հայկական համայնքի 70 տոկոսը կաթոլիկ էր։ Մյուս առանձնահատկությունն այն էր, որ հայերը որպես գրավոր լեզու օգտագործում էին հայատառ թուրքերենը, սակայն խոսում էին թուրքերեն։
Քաղաքի կրթական ենթակառուցվածքներն էլ բավականին զարգացել էին. կաթոլիկները ուսումնական հաստատություն ունեին (1200 սան), առաքելական համայնքը՝ դպրոց և քոլեջ (400 սան), 2 մասնագիտական դպրոց, երկու մանկապարտեզ։ Բողոքականները ևս 2 հաստատություն ունեին։ Ընդհանուր առմամբ, այդ դպրոցներում կրթություն ստացող սաների թիվն անցնում էր 2000-ից։ Բայց չնայած դրան՝ հայ բնակչության մեծ մասը դեռ թուրքերեն էր խոսում. Հայերեն խոսքը մեծ տարածում չուներ:
1915 թվականի սեպտեմբերի սկզբին Անկարայի առաքելական և կաթոլիկ համայնքների բնակիչները՝ կանայք, երեխաներն ու տարեցները, ոստիկանության պահանջով դուրս բերվեցին իրենց տներից, և տները կնքվեցին։ Հազարների հասնող այդ քարավանը հավաքվեց քաղաքից դուրս գտնվող մի կայարանում։ Այստեղ մնացին առնվազն 25 օր։ Դա բավականաչափ ժամանակ էր տեղահանվածների ունեցվածքը խլելու և գեղեցկադեմ աղջիկներին մահմեդականացնելու կամ մուսուլմանի հետ ամուսնության հարկադրելու համար։ Նրանց, ովքեր ընդունեցին այդ առաջարկը, թույլ տրվեց վերադառնալ քաղաք։ Մյուսները, ի վերջո, ուղարկվեցին Էսքիշեհիր և Քոնյա, իսկ այնտեղից էլ միացան Սիրիա ուղարկվող գաղթականների քարավաններին։ Թեև զինվորականները ևս «սպանվում կամ աքսորվում» էին, «զինվորի ընտանիք» կարգավիճակով Անկարայում մնացած մի քանի հարյուր ընտանիք կար։ Շատ հավանական է, որ այդ բացառությունների նպատակը օտարերկրյա դիվանագետների հնարավոր բողոքների կանխումն էր։
Այս գրքում ձեզ ներկայացվելիք վկայությունների մեծ մասը, ամենայն հավանականությամբ, այս ընտանիքների պատմություններն են, որոնցից յուրաքանչյուրն իր ուրույն փորձն ունի:
Առաջաբանը՝ Ռեյմոնդ Հ. Գևորգյանի

Սեղմեք այստեղ՝ գրքի թուրքերեն տարբերակի համար («Ankaralı Ermeniler Konuşuyor»)։
Սեղմեք այստեղ՝ գրքի անգլերեն թարգմանության համար («Ankara's Armenians Speak»)։