13 տարի առաջ ինձ ընտրեցին իբրև երջանկահիշատակ եղբորս հետնորդ՝ Մալավիի Դեձա շրջանի ղեկավար։ Ուզում եմ պատմել, թե ինչպես եմ փորձել փոխել Մալավիի մշակույթում արմատացած ավանդույթներից մեկը, որի հետ բնավ համաձայն չէի։ Ուզում էի փորձել նվազեցնել վաղ տարիքում աղջիկներին ու տղաներին իրենց կամքին հակառակ ամուսնության տալու պրակտիկան։ 

Մինչ այդ 27 տարի իմ հայրենի շրջանից հեռու՝ Զոմբա քաղաքում էի ապրել, որտեղ Աստվածաբանական քոլեջում աշխատում էի որպես քարտուղար։ Ինձ համար անսպասելի էր հայրենի շրջան վերադառնալն ու այնպիսի դեր ստանձնելը, որի փորձը նախկինում չունեի։ Երբ ինձ զանգահարեցին ու հրավիրեցին, ես վարանում էի, չնայած պատվելով այդ լիազորությունը՝ ստանձնեցի պատշոնն ու այդպիսով նախկին նախագահ Բակիլի Մուլուզիի ստորագրությամբ պաշտոնապես հաստատվեցի իմ պաշտոնում։ 

Երկրի կենտրոնում գտնվող շրջանում վերահաստատվելուց կարճ ժամանակ անց հանդիպեցի մի աղջկա, որի ձեռքերում նորածին էր։ Աղջկան ասացի, որ երեխային տանի հանձնի մորը, ու շշմեցի, երբ ասաց՝ «մայրը ե՛ս եմ»։

Նա հետո ձեռքով ցույց տվեց երեխայի հորը՝ մեզից ոչ հեռու ֆուտբոլ խաղացող տղային։ Ասաց, որ ինքը 13 տարեկան է, տղան՝ 14։

Ես ցնցված էի ու տխուր։ 

Ինչպե՞ս է այս աղջնակը շարունակելու դպրոց գնալ, ինչպե՞ս է նրան թույլ տրվելու հասունանալ բնականոն տեմպով, եթե արդեն նրա ուսերին ամուսնության ու երեխա պահելու բեռ է դրված այսպիսի վաղ տարիքում։

Սիրտս ուզում էր օգնել աղջնակին, բայց միտքս ինձ հուշեց, որ այս ձևով երկարաժամկետ հաջողության չեմ հասնի մի երկրում, որտեղ աղջիկներն ու տղաները պետք է այսպես մեծանան։

Որոշեցի քայլեր ձեռնարկել ու սկսեցի հետազոտության երկարատև մի գործընթաց, որպեսզի վստահ լինեի, որ լիովին հասկանում եմ խնդիրը, ու գուցե այդ ճանապարհով կարող եմ լուծում գտնել։

Խնդիրը հեշտ չէր։ Շատ մարդկանց համար սա մալավիական ավանդույթների ու հավատալիքների առանցքն է կազմում, ու դրա պատճառով էլ շատ շրջաններում, մանավանդ իմ շրջանում, հատուկ խրախուսվում է։

Կան նաև տնտեսական խնդիրներ, որոնք ծնողներին  մեծ ուժով մղում են դժվար որոշումների։ Ծնողներ, ում համար արդեն իսկ մեծ դժվարություն է դպրոցի վարձավճար հայթայթելը։ Ծնողների որոշմամբ աղջիկներին ամուսնության տալը մեծ եկամուտ կարող է ապահովել՝ անասնագլխի ու փողի տեսքով։ Իմ գյուղում իրենց երկու աղջիկներին ամուսնացրած ընտանիքը նրանց օժիտի շնորհիվ կարողացել էր շարունակել իր գոյությունը պահպանել, անասնագլխաքանակ էր ավելացրել ու բարելավել էր կենսապայմանները։

Իհարկե, այս ամուսնությունների հետևանքները հստակ են ու տխուր։ Աղջիկները դադարում են դպրոց հաճախել վաղ տարիքում, սովորաբար՝ 12-13 տարեկանում։ Նրանց հարկադրում են սեռական հարաբերություններ ունենալ իրենցից շատ ավելի մեծահասակ տղամարդու՝ իրենց ամուսինների հետ։ Նրանք ստիպված են լինում ծննդաբերել մի տարիքում, երբ դեռ ֆիզիկապես զարգացման շրջանում են ու բնականորեն անպատրաստ երեխածնությանը։ Եվ անշուշտ, վաղ տարիքում բանտարկվում են ամուսնական կյանքի՝ չունենալով իրենց ապագայի հետ կապված ընտրություն կատարելու հնարավորություն։

Տարածված է նաև, որ ամուսինները փնտրեն նոր, ավելի երիտասարդ կնոջ, երբ առաջին կինը սկսում է տարիքն առնել։ 

Ես Մալավիի աղջիկներին ու տղաներին այսպիսի կյանք չէի մաղթի։ Ես ավելին կուզեի, շա՛տ ավելին իրենց համար։

Իմ, ինչպես նաև հարցով շահագրգիռ այլ մարդկանց կատարած վերլուծությունները ցույց տվեցին, որ կա հստակ ճանապարհ, որով պետք է ընթանալ։ 

Համայնքում ապրող բոլոր կողմերը պետք է ամբողջական տեղեկատվություն ունենային երեխա տարիքում ամուսնության վտանգների ու հետևանքների մասին, պետք էր փորձել մարդկանց հեռացնել իրենց հնամենի հավատալիքներից, թե այս պրակտիկան նորմալ է։ Այնուհետև մենք փոփոխություններ կատարեցինք օրենքներում՝ պրակտիկան դարձնելով անօրինական ու հստակ լիազորություն տալով պատժել այն պաշտոնյաներին, որոնք խրախուսում էին այս անարդար ամուսնությունները։ Ես հանդիպումներ էի ունենում ու իրազեկում է բազմաթիվ համայնքների, պառլամենտականների, խորհրդականների, կրոնական առաջնորդների, ոստիկանների, կին ու տղամարդ գյուղապետերի, երիտասարդների, կրթության պատասխանատուների ու անթիվ-անհամար ծնողների։ Շաբաթվա գրեթե բոլոր օրերին գնում էի հանդիպումների, հասնում էի իմ շրջանի բազմաթիվ գյուղեր։ Բոլոր տարիքի մարդկանց հետ անթիվ-անհամար զրույցներ էի ունենում։ 

Այդ տարի բավականին առաջընթաց գրանցեցինք։

Տոհմապետերն ու կրոնական առաջնորդները համաձայնեցին, որ սեփական կամքին հակառակ ամուսնության օրինական տարիքը սկսվում էր 18-ից, որ բոլոր ամուսնությունների համար պետք է լինելու իրենց թույլտվությունը՝ գրանցված պաշտոնական գրանցամատյաններում։

Ընդունվեցին օրենքներ, որոնք տեղական այս ղեկավարներին լիազորություններ տվեցին կիրարկել դրանք իրենց տարածքներում։ Եթե բացահայտվի, որ որևէ շրջանի ղեկավար 18-ից ցածր տարիքում աղջկան ամուսնացնելու թույլտվություն է տվել, նա անմիջապես կհեռացվի պաշտոնից։ Մինչ օրս ես նման 4 ղեկավարի հեռացրել եմ իրենց պաշտոններից։

Անշուշտ, սա պայքարի միայն մի մասն է, քանզի դեռ պետք է շարունակենք համոզել ծնողներին, որ նրանք կենտրոնանան իրենց աղջիկների ու տղաների կրթության վրա, ոչ թե վաղ ամուսնություններից ստացվող օգուտների։ 

Չնայած այս մարտահրավերներին ու իմ դեմ համայնքների ու այլ ղեկավարների դիմադրությանը՝ մինչ օրս չեղարկել ենք երեխաների 549 ամուսնություն, որոնցից 377-ը՝ աղջիկների, 172-ը՝ տղաների։