2019 yılından beri Avrupa Birliği’nin finansal desteğiyle İstanbul Politikalar Merkezi ve Olof Palme International Center ile birlikte yürüttüğümüz Sivil Toplumu Güçlendirme projesinin bir parçası olan Bir Arada Yaşam Festivali kapsamında Türkiye ve Türkiye dışından sivil toplum kuruluşları, hak savunucuları, aktivistler, akademisyenler ve sivil toplumun bir parçası olmak isteyen kişiler buluştu.

Hafıza Merkezi’nin işbirliğinde düzenlediğimiz festival kapsamında açış konuşmalarını Hrant Dink Vakfı adına Prof. Dr. Ayşe Soysal, İstanbul Politikalar Merkezi adına Senem Aydın Düzgit, Olof Palme International Center adına Helin Şahin, Hakikat Adalet Hafıza Merkezi adına Murat Çelikkan ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu’ndan Alexander Fricke yaptı.

CIVICUS’un her yıl yayımladığı sivil toplumun dünya ölçeğindeki durumuna ilişkin raporunda* beş ana başlık göze çarpıyor. Bunlar ırkçılıkla mücadele, insan hakları, çevresel adalet, gelir adaleti ve pandemi sonrasında demokrasi talepleri olarak belirlendi. Biz de bu oturumda yukarıdaki başlıklar üzerinden giderek bu taleplere neden olan politik, toplumsal ve ekonomik gelişmelerin sivil toplum için önemini, sivil topluma olan etkisini ve sivil toplumun bu durumla nasıl mücadele ettiğini konuştuk. Katılımcılar aynı zamanda sivil topluma ilişkin yakın geleceğe dair öngörülerini paylaştı.

Bu oturumda özellikle son dönemde medyada artan nefret söylemlerinin ve manipüle edici haberlerin mülteci ve göçmenlere yönelik olanlarını inceledik. Nefret söylemi ve ayrımcı dille medyada yer alan bu haberlerin neden arttığını ve bu haberlerin doğruluğunun kontrolü için kullanılan yöntemleri Türkiye ve Türkiye dışından örneklerle tartıştık. Yanlış bilgi ve nefret söylemi arasındaki ilişkiyi mültecilere yönelik haberler üzerinden ele aldık.

Bu oturumda hak odaklı çalışan kurumlara yönelik filantropi algısına, hibe süreçlerinin sivil toplumu daha iyi tanıyarak nasıl kurgulanabileceğine, sivil toplumun “daralan” alanlarında fon veren kurumların başvurdukları yöntemlere ve pandemi sonrasında bağış kültüründeki değişimlere odaklandık.

Bu oturumda, panelistler, barış süreçlerini, bunların dönüşümünde kadın ve LGBTİ+ hareketinin etkisini, Türkiye’de ve Kuzey İrlanda’da yakın tarihte yaşanan politik gelişmelere değinerek, bu süreçlerdeki benzerlikleri ve farklılıkları ele alındı.

Panelde bir arada yaşamı teşvik etmenin tam da bu dönemde neden önemli olduğu sorusundan yola çıkarak, yanıtları ararken kültür-sanat sektörünün rolüne, kültürler arası diyaloğun ve kültürel çoğulculuğun sağlanmasında kültür-sanat alanına nasıl bir rol düştüğüne odaklandık.

Yapay zeka pek çok alanda olduğu gibi sivil alanda da kullanılmaya başlandı. Alanın genişlemesi de beraberinde çeşitli tartışma alanları açtı. Yapay zeka etiği konusu da sivil toplumu ilgilendiren konu başlıklarının başında geliyor. Bu oturumda yapay zekânın öğrenme biçimleri, verileri nasıl ve nereden aldığının genel bir değerlendirmesini yaptık. Yapay zekâ etiğinin ve bu konudaki tartışmaların insan haklarını nasıl etkilediğini, insan hakları açısından zorluklarının yanı sıra sivil toplum kuruluşlarının yapay zekâyı nasıl kullandıklarını, yapay zekânın bugünü ve yarınını etik ve insan hakları çerçevesinden konuştuk.

Daha eşit ve sürdürülebilir bir dünya yaratmanın aciliyetini merkeze alarak Türkiye ve Hindistan’daki mevcut durumları göz önünde bulundurarak dünyadaki yoksulluk ve sosyal eşitsizlikle ilgili genel durum değerlendirmesini yoksulluğu bir insan hakları ihlali olarak tartıştık. Derin yoksulluğu görünür kılmak için sivil toplumda yapılan çalışmalardan bahsedip ve sivil toplumun çalışmalarının sınırları ve bu konuda geliştirilebilecek dönüştürücü politikaları konuştuk.

Geçtiğimiz yıl COVID-19 aşılarının ücretsiz olması konusunda yürütülen kampanyada önemli bir rol oynayarak BBC'nin "2020'nin TOP 100 Kadını" listesinde yer alan feminist aktivist Ishtar Lakhani bu oturumda kendi deneyimlerinden yola çıkarak aktivizmin yaratıcı biçimlerinden bahsetti. Bilinen sivil toplum kampanyalarının ötesinde konunun ciddiyetini yitirmeden insan hakları savunuculuğuna yönelik yaklaşımların güçlendirilmesine değişik açılardan nasıl bakıldığını sanat ve aktivizmi birleştirerek paylaştı.

Bu panelde toplumsal belleğin bir arada yaşama katkısından ve hafıza çalışmalarının insan haklarını tarihsel bağlamda nasıl dönüştürebileceğinden, kolektif hafızanın ve geçmiş ve şimdiki adaletsizliklerin kamusal anlatıları şekillendirmede nasıl rol oynayabileceğinden konuştuk.

Bu oturum bizi Latin Amerika ve Doğu Avrupa'daki eşitsizlik ve adalet için insan hakları hareketlerinden neler öğrenebileceğimizi düşünmeye davet etti. Diyalog alanının azaldığı bir durumda, sivil toplum kuruluşlarının ve insan hakları savunucularının nasıl yeni direniş ve dayanışma alanları yaratmaya çalıştıkları hakkında konuştuk. Katılımcılar, dayanışma pratiklerinin yanı sıra geleceğe yönelik savunuculuk konusundaki deneyimlerini ve görüşlerini paylaştı. Devletlere karşı güvenin kırılgan bir durumda olduğunu göz önünde bulundurarak, diğer sivil hareketlere yol gösterici olması için ülkelerinde son yıllarda yaşanan sivil toplum hareketlerini paylaştılar.

Bu panelde sivil toplumun var olan mücadele yöntemlerini, daha etkili kullanmak ya da yenilemek mi gerekiyor, hâlihazırda bildiğimiz aktivizmin değişmesi gerekiyor mu, sivil toplum nasıl daha katılımcı bir mücadele yöntemi belirleyebilir sorularından yola çıkarak Türkiye ve uluslararası örnekler üzerinden konuştuk.

Bu oturumda, canlılar arasındaki hiyerarşi algısını nasıl kırabiliriz, yeni bir bakış açısıyla gelecek olan yeni toplum düzeni nasıl olabilir, bağlantısallık kavramı bizim için ne ifade ediyor gibi sorular ekseninde Prof. Dr. Türker Kılıç’ın konu hakkındaki çalışmalarını dinledik.

Tabandan gelen sivil toplum hareketleri ve dayanışma süreçleri üstüne konuşacağımız bu oturumda özellikle sivil toplumun manevra alanlarının çok geniş olmadığı yerlerde aktivist olmaktan bahsettik. Bu tip yapıların hem kendi aralarında ve hem de uluslararası sivil toplumla nasıl dayanışma yaratabileceğine ve bu toplulukların kaynaklara ulaşımına değindik. Panelde ayrıca dayanışmanın sürdürülebilirliği nasıl sağlanabilir sorusuna yanıt aradık.

İklim değişikliği ve ortaya çıkan iklim krizinin etkilerini doğa ve insanları bir arada düşünerek değerlendirmemiz gerekiyor. Bu oturumda bu iki kavramı ayırmadan kesişimsellik üzerinden iklim krizinin neden aynı zamanda bir insan hakları ihlali olduğunu, hangi haklarımızı aslında nasıl etkilediğini tartıştık. Katılımcılar iklim değişikliğinin neden devletlerin öncelikli meselesi olmadığını, kamuoyunda neden yeteri kadar yer almadığı gibi soruların peşinden gittüler “Farkındalık yaratma”nın artık yeterli olmadığı bir dünyada konuşmacılar; bir insan hakları meselesi olarak iklim krizine karşı politik figürlerin, medyanın ve sivil toplumun alması gereken sorumluluklarını tartıştılar.

Barış inşası, sanat ve kültürel miras konularında çalışmalar yürüten Hasini Haputhanthri bu oturumda görsel sanatın alternatif bir tarih eğitimi için kaynak ve geçmişi araştırma yolu olabileceği üstünde durarak geçmişi yeniden okumak için sanatın nasıl kullanılabileceğine, eğitimde hakim tarih anlatısını değiştirmek için neler yapılabileceğine değindi.

Suriyeli insan hakları savunucusu ve gözaltında kaybedilen insanlar için hak savunuculuğu yapan gazeteci Wafa Ali Mustafa, sokaklarda yaptığı protestolardan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne kadar her yerde tüm siyasi tutukluların serbest bırakılması için sesini çıkarıyor. Mustafa, bu oturumda kendi ailesinin hikâyesinden ve hak ihlalleriyle nasıl mücadele ettiğinden, ülkesinden uzakta da olsa sınırların onu durdurmadığı aktivizm anlayışından bahsetti.