Hrant Dink Vakfı’nın Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü ve MalatyaHAYDer işbirliğiyle ve Friedrich Ebert Vakfı, Chrest Vakfı ve Olof Palme International Center’ın desteğiyle düzenlediği Müslümanlaş(tırıl)mış Ermeniler Konferansı, 2-4 Kasım 2013 tarihleri arasında Boğaziçi Üniversitesi Albert Long Hall’da düzenlendi. Müslümanlaş(tırıl)mış Ermeniler konusunun akademide araştırılması için bir giriş niteliğinde olması beklenen konferans, üç güne yayılmış sekiz panel, bir yuvarlak masa toplantısı, bir forum ve bir atölye çalışmasından oluştu. Konferansla eşzamanlı olarak konuyla ilgili film gösterimleri de yapıldı.

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı Osmanlı coğrafyasında önemli siyasal ve toplumsal dönüşümlerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu dönüşümlerden bazıları bireysel ve kitlesel din değiştirme deneyimlerini içermiş, çeşitli zamanlarda ve süreçler sonucunda Müslümanlaş(tırıl)an çok sayıda Ermeni olmuştur. Özellikle de 1915-16 yıllarında Müslümanlaş(tırıl)an Ermenilerin sayısında önemli bir artış yaşanmıştır. Tam sayılarını bilememekle birlikte, Müslüman aileler tarafından evlat edinilen bazı Ermeni çocukları ve gençlerinin 1915 ölüm yürüyüşü ve katliamlarından bu yolla kurtulduklarını biliyoruz. Yetişkinler arasından da Müslümanlarla evlenerek kurtulan kadınların ve daha az sayıda olmakla birlikte, erkeklerin olduğunu; daha istisnai durumlarda ise, bir ailedeki, mahalledeki veya köydeki Ermenilerin önemli bir kısmının Müslümanlaşma yoluyla hayatta kaldığını da biliyoruz. Bu şekilde hayatta kalan Ermenilerin bir kısmı –özellikle de erkekler– ilerleyen yıllarda Ermeni aileleriyle tekrar bir araya gelmiş olsalar da pek çoğu Türk, Kürt, Arap isimleri alarak/verilerek hayatlarının kalanını Müslüman olarak geçirdiler, hikâyeleri kendilerinde saklı kaldı. Yakın zamana kadar hiçbir tarih anlatısı Müslümanlaş(tırıl)arak hayatta kalan Ermenilerin hikâyelerine yer vermezken, son yıllarda, çok sayıda roman, hayat hikâyesi, tanıklık ve tarihsel araştırma ile aralanmaya başlandı.

1. GÜN

Açılış Konuşmaları - Rakel Dink, Gülay Barbarosoğlu, Hosrof Köletavitoğlu, Ayşe Gül Altınay

Açılış Sohbeti - Fethiye Çetin, Nebahat Akkoç, Sibel Asna

Panel I: 'Tarihin Yükü, Tanımlamanın Siyaseti'

Oturum Başkanı Ayfer Bartu Candan

Zeynep Türkyılmaz 'Din Değiştirme Araştırma ve Kavramsallaştırmaları: Osmanlı ve Cumhuriyet Tarihi ve Tarih Yazımı Üzerine Düşünceler'

Avedis Hadjian 'Ermeni Patriği Şnork’un Anadolu Ermenileri ve Bugünün Müslüman Ermenileri için Kullandığı Dörtlü Sınıflandırma'

Ayşe Gül Altınay 'Etnisite, Millet ve Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Müslümanlaş(tırıl)mış Ermenilere Dair Tarihsel Suskunluk ve Yeni Hafıza Çalışmaları'


Panel II: 'Müslümanlaş(tırıl)manın Uzak ve Yakın Tarihi'

Oturum Başkanı Meltem Toksöz

Sergey Vardanian 'Müslümanlaştırılmış Hemşinli Ermeniler: Kurbanlar ve Tanıklar'

Serap Demir 'Müslümanlaştırılmış Ermeniler: Hemşin Coğrafyasına Tarihsel Bir Bakış'

Mahir Özkan 'Hemşinli Kimliği: Kültür, Dil ve Din'

Uğur Bahadır Bayraktar 'Refah İçin İhtida: Tanzimat Döneminde Kaçırılma, Evlilik ve Müslümanlaş(tırıl)ma'

Selim Deringil 'Hamidiye Katliamları Sırasında Toplu İhtida (1894-1897)'

 

Panel III: '1915’te Müslümanlaş(tırılma); Tarih ve Tanıklık I'

Oturum Başkanı Raymond Kévorkian

Taner Akçam 'Soykırımın Yapısal Bir Unsuru Olarak Asimilasyon ve Zorla Müslümanlaştırma'

Armen Marsoobian 'Anlatılmayan bir Kurtuluş Hikâyesi: Merzifon'da Müslümanlaşmış Bir Ermeni Aile (1915-1919)'

Anna Aleksanyan 'Rupen Heryan: Ermeni Soykırımı Sonrasında Ermeni Kadın ve Çocukların Müslüman Ailelerden Kurtarılması'

Gayane Çobanyan 'Araplaşmış Ermeniler Meselesi'



2. GÜN

Panel IV: '1915’te Müslümanlaş(tırılma); Tarih ve Tanıklık II'

Oturum Başkanı Ronald Grigor Suny

Vahe Tachijan 'Karma Evlilik, Fuhuş ve Hayatta Kalma: Hayatta Kalan Ermeni Kadınların Osmanlı Sonrası Ermeni Toplumuna Yeniden Entegrasyonu'

Arda Melkonian 'Ermeni Soykırımı'nda Hayatta Kalma Yolları ve Toplumsal Cinsiyet'

Doris Melkonian 'Müslüman Hanelerine Alınanlar: Soykırımda Ermeni Çocukların Deneyimleri'

Ishkhan Chiftjian 'Hayatta Kalma ve/veya Kaybolma Aracı Olarak Müslümanlaşma'

Hilmar Kaiser 'Ermeni Sürgünlerin Asimilasyonu'




Panel V: 'Hafızanın İzleri: Müzik, Yemek ve Anı Çalışmaları'


Oturum Başkanı Ferhunde Özbay

Wendy Hamelink 'Kürt Müziği Artık Kulağımızdan Silinmiyor: Sasunlu Ermenilerin Müziksel Hafızaları'

Cafer Sarıkaya 'Lokum Kaldı Yadigâr: Karadeniz'deki Müslümanlaş(tırıl)mış Ermeniler ve Bir Lezzetin Direniş Öyküsü'

Nevin Yıldız Tahincioğlu 'Bir Varoluş Hikâyesi: Sara'dan Artakalanlar'

Rubina Peroomian 'Müslüman Ermeniler Bir Paradoks Mu?'


Panel VI: ''Hafıza, Etnisite, Din: Kürt Kimliği'

Oturum Başkanı Yektan Türkyılmaz

Adnan Çelik 'Müslümanlaş(tırıl)mış Ermeni Ailelerde Hayatta Kalma Yolları ve Kuşaklar Arası Aktarım: Pasûr Örneği'

Davut Yeşilmen 'Modern Kürt Romanında Ermeni Algısı ve Toplumsal Hafızanın Temsili'

Ramazan Aras 'Misilmeni: Müslüman Kürtler Arasında Müslüman Ermenilerin Algılanışı Üzerine Bir İnceleme'

Ümit Kurt / Murad Uçaner 'Besnili Ermeni Yetimlerin Hikâyesinden Bir Kesit'


Panel VII: ''Hafıza, Etnisite, Din: Dersim'

Oturum Başkanı Murat Yüksel

Nezahat Gündoğan / Kazım Gündoğan 'Dersimli Ermeniler: 1937-38 Dersim Katliamı ve Keşiş'in Ailesi'

Hranush Kharatyan 'Dersim Kültür Havzası'nın Ermeni Nüfusu, Alevileşmiş Ermenileri ve Alevilerin Kimlik Arayışında Ermenilik Faktörü'

Gökçen B. Dinç 'Korunun ve Dışlanan: Dersimli Ermeniler'


Panel VIII: 'Hafıza ve Kimlik'

Oturum Başkanı Müge Gürsoy Sökmen

Laurence Ritter 'Kimliğin Yeniden İnşası: Gizli ve Müslümanlaştırılmış Ermeniler Arasında Aile Yapısının Önemi'

Anoush Suni 'Yerinden Edilme ve Farklılığın Üretimi: Müslümanlaştırılmıış Ermeniler ve Muhayyel Coğrafyalar'

Helin Anahit 'Hafıza Irmakları: Müslümanlaştırılmış Ermenilerin Sesi Üzerinden Kolektif Hafıza ve Kültürel Varsayımların Peşinden Gitmek'




Yuvarlak Masa Toplantısı

Oturum Başkanı Rober Koptaş
Tartışmacılar Krikor Ağabaloğlu, Cemal Uşak, Hidayet Şefkatli Tuksal


Kapanış Forumu: 'Torunlar'

Oturum Başkanı Ayşe Gül Altınay



Türkçe ve İngilizce simultane çeviri yapılan toplantı, Hrant Dink Vakfı’nın internet sitesinden her iki dilde de canlı yayınlandı ve dünyanın dört bir yanından izlendi.

Agos'un Müslümanlaş(tırıl)mış Ermeniler özel sayısını buradan okuyabilirsiniz.